1. Fundusze inwestycyjne1 to instytucje zbiorowego inwestowania, których fundamentalnym zadaniem jest gromadzenie i pomnażanie środków kapitałowych uczestników2. Dlatego środki te powinny być lokowane w sposób możliwie pewny i bezpieczny, który minimalizuje ryzyko inwestycyjne. Znaczne rozproszenie uczestników i specyfika działalności polegająca na zarządzaniu funduszami inwestycyjnymi, wymagająca wiedzy o charakterze specjalistycznym oraz dostępu do poufnych informacji, powodują, że do nadzoru i kontroli działań organu zarządzającego funduszem – Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (tfi) – oraz samego funduszu, a także ze względu na zapewnienie bezpieczeństwa w obrocie w związku z prowadzoną przez tfi i fundusz, działalnością, powołana została Komisja Nadzoru Finansowego3(KNF). Ponadto w celu umożliwienia sprawowania bezpośredniej kontroli przez samych uczestników, nad prawidłowością zarządzania zgromadzonym kapitałem, istnieje możliwość powołania rady inwestorów w specjalistycznych funduszach inwestycyjnych otwartych, a w funduszach inwestycyjnych zamkniętych rady inwestorów lub zgromadzenia inwestorów4.
2. Ograniczenie ryzyka inwestycyjnego, a zatem i bezpieczeństwo funkcjonowania funduszy inwestycyjnych zależy w dużej mierze od precyzyjnego rozgraniczenia odpowiedzialności za zobowiązania. Przyjęcie konstrukcji funduszu inwestycyjnego jako odrębnej o towarzystwa osoby prawnej, będącej właścicielem wpłaconych przez uczestników środków zapewnia taką separację odpowiedzialności5.
W tym celu wprowadzono zasadę pełnej odpowiedzialności odszkodowawczej towarzystwa funduszy inwestycyjnych względem uczestników funduszu, także w stosunku do uczestników zbiorczego portfela papierów wartościowych (art. 64 FunInwU) infra. Ponadto wprowadzona jest także podstawa odpowiedzialności solidarnej tfi i podmiotu pośredniczącego w dystrybucji jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych (art.33 ust.2 i 3 FunInwU), oraz solidarna odpowiedzialność tfi i podmiotu zarządzającego portfelem inwestycyjnym lub jego częścią6 (art. 46 ust.7 FunInwU) infra. Nad bezpieczeństwem aktywów funduszy oraz w interesie ich uczestników zobowiązany jest czuwać depozytariusz (por. art. 72 FunInwU), którego funkcję sprawować mogą wyłącznie podmioty zaliczane do kategorii podmiotów zaufania publicznego (por. art. 71 FunInwU) infra.
3. Przepisy art. 3 FunInwU, statuują generalną zasadę, że Fundusz inwestycyjny prowadzi działalność, ze szczególnym uwzględnieniem interesu uczestników, przestrzegając zasad ograniczania ryzyka inwestycyjnego określonych w ustawie. Potwierdzeniem tego są przepisy art. 6 ust. 3 FunInwU, który stanowi, że uczestnicy funduszu jako beneficjenci funduszu nie odpowiadają za jego zobowiązania. Brak odpowiedzialności dotyczy tylko zobowiązań samego funduszu, nie wyłącza to natomiast ponoszenia odpowiedzialności z tytułu nie wywiązania się przez uczestników z określonych zobowiązań na nich spoczywających np. odpowiedzialność za wady prawne dokonywanych wpłat (zob. art. 28 ust 2 FunInwU). Skłania to zatem do poglądu, że konstrukcja jurydyczna funduszy inwestycyjnych ma za zadanie zapewnić przede wszystkim ochronę i zysk uczestnikom funduszy inwestycyjnych (por art. 10 FunInwU).
4. Ponadto w ustawie o funduszach, na podstawie enumeracji przykładowej, zostały określone sposoby osiągania celu inwestycyjnego, determinowane przez zasady prowadzenia polityki inwestycyjnej. Są nimi w szczególności:
- typy i rodzaje papierów wartościowych i innych praw majątkowych będących przedmiotem lokat funduszu;
- kryteria doboru lokat;
- zasady dywersyfikacji lokat i inne ograniczenia inwestycyjne;
- dopuszczalną wysokość kredytów i pożyczek zaciąganych przez fundusz.
Jeżeli fundusz inwestycyjny przekroczy ograniczenia inwestycyjne określone w statucie, jest obowiązany do niezwłocznego dostosowania stanu swoich aktywów do wymagań określonych w statucie, uwzględniając interes uczestników funduszu7. Określenie zasad polityki inwestycyjnej następuje w interesie uczestników funduszu, którzy uzyskują w ten sposób możliwość dowiedzenia się o rodzajach lokat, jakie stanowią przedmiot inwestycji funduszu oraz o sposobie ograniczania ryzyka inwestycyjnego8.
Autor: Mariusz Dudała
1 Zasadniczymi rodzajami funduszy inwestycyjnych są fundusze inwestycyjne otwarte, specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte i fundusze zamknięte. Ustawa wyróżnia ponadto szczególne typy funduszy jako formy hybrydowe funduszy podstawowych.
2 Uczestnikami funduszu inwestycyjnego są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, art. 6 ust. 1 Ustawy o Funduszach Inwestycyjnych –(FunInwU), Dz.U. 2004 r., Nr.146, poz.1546.
3 Zob. też art. 23 ust 2 FunInwU.
4 Art. 4 ust.3 FunInwU.
5 Por. Uzasadnienie do pierwotnego tekstu ustawy o funduszach inwestycyjnych ( Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r., Dz. U. Nr 139, poz. 933 ) s. 12, druk nr 2042.
6 Instytucja zbiorczego portfela papierów wartościowych stanowi nawiązanie do koncepcji Unit Investment Trust. Jest formą inwestycyjną uregulowaną w prawie amerykańskim w szczególności w Inwestment. Company Act z 1940 r.( Zob. bliżej L. Sobolewski (w:) „Fundusze Inwestycyjne – nowe możliwości w nowym prawie. Wybrane zagadnienia”, Transformacje prawa prywatnego, nr 2/2001, s. 13). Zbiorczy portfel papierów wartościowych tworzy tfi przez nabycie składników tego portfela na rachunek własny towarzystwa. Do chwili przydzielenia pierwszego tytułu uczestnictwa w zbiorczym portfelu papierów wartościowych tfi nie może rozporządzać wpłatami na tytuły uczestnictwa, pobranymi opłatami manipulacyjnymi ani kwotami z tytułu oprocentowania tych wpłat lub pożytkami, jakie wpłaty te przynoszą, w innym celu niż na nabycie składników zbiorczego portfela papierów wartościowych. Zbiorczy portfel papierów wartościowych stanowi współwłasność łączną posiadaczy tytułów uczestnictwa. Tytuł uczestnictwa zbiorczego portfela papierów wartościowych reprezentuje prawo jego posiadacza do żądania zbycia proporcjonalnej części aktywów zbiorczego portfela papierów wartościowych i przeniesienia na rzecz tego posiadacza środków pieniężnych uzyskanych w wyniku tego zbycia (Art. 213 ust. 4,5,7 i art. 212 ust. 1 FunInwU).
7 Art. 20 FunInwU.
8 Tak M. Michalski (w:) M. Michalski, L. Sobolewski,” Prawo o funduszach”, ibidem, s.187.